Kwiecień 2020
Zadania i ćwiczenia ułatwiające przygotowanie się do egzaminu maturalnego z języka polskiego
Wypowiedź ustna: Wyjaśnij, odwołując się do podanego fragmentu powieści “Świat do góry nogami” Beaty Ostrowickiej i do innego tekstu literackiego, jaką funkcję może pełnić język potoczny w utworach literackich.
MAJ
dziewiątego, środa
Jestem już jedną nogą na korytarzu, gdy chemica łapie mnie za łokieć.
– Porozmawiajmy.
Wracamy do klasy. Kładę plecak na ławkę. Chemica już wskoczyła na katedrę. Siedzi
na niej i majta nogami. Czego ona ode mnie chce?
– Podejdź. – Kiwa na mnie. Otwiera dziennik. Powoli przekłada kartki. – Przypatrz
się swoim ocenom. Właściwie to mogłabyś powiedzieć, żebym się nie wtrącała, bo nawet
nie jestem twoją wychowawczynią, ale czy ona rozmawiała z tobą?
– Raz. Na samym początku.
– I co?
– Powiedziała, że jej przykro i że… – urywam.
– Że co? – podchwytuje.
– Że czas uleczy. Że trzeba czasu… – w moim głosie brzmi gorycz. Wszyscy mi to
w kółko powtarzają – dorzucam.
Chemica spogląda na mnie uważnie. W jej spojrzeniu widzę smutek i coś jeszcze, czego
nie potrafię określić. […] Wzrok wychowawczyni nie wyrażał nic.
– To prawda.
– Nie.
– Prawda – kiwa głową, aż rozsypują się jej na ramionach ciemne włosy – choć trudno
ci teraz w to uwierzyć.
– A kiedy uwierzę? Ile czasu mi to zajmie?
– Mnie zajęło osiem lat. – Cisza. W głowie pustka. Za drzwiami szkolny gwar. – Ale
mnie było gorzej niż tobie.
– Gorzej?
– Jednocześnie straciłam oboje rodziców. Mieli wypadek. Zostałam sama. Siedmioletnia
dziewczynka. Najpierw byłam w jednym domu dziecka, potem u ciotki, później w innym domu dziecka… Byłam sama jak palec. Rozumiesz? Sama! Samiutka! Masz ojca. I brata, tak?
– Jeszcze siostrę. – O Kuce nie można zapomnieć.
– No widzisz. Nie jesteś sama… I nie będziesz smutku dźwigać całe życie… Uwierz
mi. Ale z tym… – wskazuje na dziennik – musisz coś zrobić.
(Beata Ostrowicka “Świat do góry nogami”, fragment)
PYTANIE 1
Co to jest styl wypowiedzi? Uzupełnij puste miejsca stosownymi wyrazami i zastosuj je w odpowiedniej formie.
funkcja, język, sytuacja, wypowiedź
Styl to charakterystyczny sposób ukształtowania …………………….., za pomocą środków …………………………… dobranych do ……………………., celu i …………………….. wypowiedzi.
ODPOWIEDŹ
Styl to charakterystyczny sposób ukształtowania wypowiedzi, za pomocą środków językowych dobranych do sytuacji, celu i funkcji wypowiedzi.
PYTANIE 2
Wymień rodzaje stylów.
ODPOWIEDŹ
Style: potoczny, naukowy, urzędowy, artystyczny, publicystyczny.
PYTANIE 3
Określ sytuację przedstawioną w powyższym fragmencie utworu.
ODPOWIEDŹ
Jest to rozmowa nauczycielki z uczennicą. Dotyczy ona sytuacji, w jakiej znalazła się dziewczyna po śmierci mamy. Nauczycielka zaniepokojona jest słabymi ocenami uczennicy i namawia ją do ich poprawy. Nauczycielka opowiada o swoich rodzicach, których jako dziecko straciła w wypadku samochodowym. Chce, pomimo trudnej sytuacji w jakiej znalazła się jej podopieczna, podnieść ją na duchu, zmotywować do nauki. Podkreśla, że sytuacja dziewczyny jest korzystniejsza od tej, w jakiej ona się kiedyś znalazła, bo uczennica ma tatę i rodzeństwo i może liczyć z ich strony na wsparcie i nie jest samotna w smutku i nieszczęściu.
PYTANIE 4
Podaj z tekstu 5 przykładów wyrazów lub wyrażeń charakterystycznych dla stylu potocznego.
ODPOWIEDŹ
Na przykład: chemica, majta nogami, łapie mnie, kiwa na mnie, nie wtrącała się
PYTANIE 5
Jaki rodzaj wypowiedzeń dominuje? Do każdego rodzaju podaj po 3 przykłady.
A. zdania pojedyncze –
B. równoważniki zdań –
C. zdania urwane –
ODPOWIEDŹ
A. zdania pojedyncze – Porozmawiajmy. Wracamy do klasy. Otwiera dziennik.
B. równoważniki zdań – I co? Na samym początku. Jeszcze siostrę.
C. zdania urwane – Że trzeba czasu… Nie jesteś sama… Powiedziała, że jej przykro i że…
PYTANIE 6
Jakie emocje uczennicy wyrażone są w jej wypowiedzi? Podaj 3 przykłady.
ODPOWIEDŹ
Na przykład: smutek, żal, zwątpienie, gorycz
PYTANIE 7
Wskaż inny tekst literacki, w którym występuje styl potoczny.
ODPOWIEDŹ
W “Pamiętniku z powstania warszawskiego” Mirona Białoszewskiego występuje słownictwo zaczerpnięte z języka potocznego. Także i rodzaj wypowiedzeń: zdania pojedyncze, równoważniki zdań, zdania urwane wskazują na obecność stylu potocznego.
PYTANIE 8
Jaki jest wniosek?
ODPOWIEDŹ
Styl potoczny charakterystyczny jest dla codziennych sytuacji. Wypowiedzi są spontaniczne, często pod wpływem chwili. Zawierają duży ładunek emocjonalny. Utwory literackie, w których pojawia się styl potoczny są wiarygodne.